Werkgroep vrije media/Mission statement
Mission statement van de Werkgroep vrije media
Inleiding
De vrije on-line encyclopedie Wikipedia streeft ernaar een verzameling kennis te op te bouwen die voor iedereen gratis toegankelijk is. In het beginsel is dat natuurlijk tekst, maar in de huidige maatschappij waarin het beeld minstens even belangrijk is als tekst zijn afbeeldingen bij de artikelen noodzakelijk geworden. Wat is tenslotte een artikel over de Nachtwacht zonder een afbeelding van Rembrandts beroemde meesterwerk (rechts), of een biografie over Willem Drees zonder foto?
Auteursrecht
Een ingewikkeld probleem dat echter daarbij komt kijken is het auteursrecht: het ‘zomaar’ overnemen van een afbeelding is binnen de Nederlandse en Belgische wet slechts op zeer beperkte schaal mogelijk, en vaak alleen tegen vergoeding. Omdat Wikipedia een vrijwilligersproject is heeft het niet de middelen om dergelijke kosten te betalen. Ook kan het project maar gedeeltelijk terugvallen op het werk van de deelnemende vrijwilligers: een tekst is makkelijk in eigen woorden te herschrijven (en op die manier auteursrechtenvrij te maken), bij een foto of afbeelding ligt dat veel moeilijker. Bovendien wordt de inhoud van de encyclopedie (en overigens ook van veel andere Wikimedia-projecten) verspreid onder de GNU-licentie voor vrije documentatie: een licentie die herverspreiding en (ook commercieel) hergebruik van harte aanmoedigt.
Om toch gebruik te kunnen maken van bepaalde foto’s nemen de vrijwilligers van Wikipedia regelmatig contact op met instanties en bedrijven om toestemming te vragen voor gebruik van foto’s. Soms lukt dat, soms niet. Het grootste deel van de afbeeldingen is dan ook door de gebruikers zelf gemaakt.
Bronnen voor afbeeldingen
Een belangrijke bron van afbeeldingen zouden overheidsgefinancierde instanties kunnen zijn als musea, non-profit organisaties en overheidsorganen als ministeries en agentschappen. De Nederlandse en Vlaamse burgers betalen indirect (via belasting) mee aan het in stand houden van dergelijke instituten. Het zou dan ook niet meer dan terecht zijn als (gedeeltes) van de collecties vrij te gebruiken zouden zijn.
In de praktijk blijkt echter geheel het tegenovergestelde: het Rijksmuseum claimt auteursrecht te hebben op de foto’s van schilderijen, ondanks dat de schilders vaak al honderden jaren dood zijn en hun auteursrechtelijke bescherming al lang geleden verlopen is. Wikipedia maakt desondanks wel gebruik van die foto’s, ondermeer dankzij jurisprudentie in een Amerikaanse rechtzaak (Corel v.s. Bridgeman Art Library en het gerelateerde Van Dale/Romme-arrest) waaruit blijkt dat op foto’s van tweedimensionale kunstobjecten (zoals schilderijen) geen auteursrecht kan rusten omdat er geen sprake is van creatieve inbreng (een basisvoorwaarde voor auteursrechtelijke bescherming). Een ideale oplossing is dit echter niet.
Bij de Nederlandse overheid is hetzelfde het geval: teksten van websites van bijvoorbeeld ministeries mogen (met bronvermelding) vrij gebruikt worden, maar voor foto’s moet toestemming worden gevraagd. Bij het artikel over de huidige Nederlandse Minister-President, Jan-Peter Balkenende, is daarom de foto niet het “officiële” portret maar een foto gemaakt tijdens een CDA-congres waarvan de fotograaf zo vriendelijk was om deze aan te bieden voor gebruik. De Nederlandse overheid zou een voorbeeld kunnen nemen aan de Verenigde Staten, waar bij wet alle werken van de overheid (of instanties die door onder vallen) in het publieke domein vallen. Hier vallen alle foto’s van regeringsleiders onder, maar ook de foto’s van de ruimtemissies van de NASA. Ook als een beroemdheid door een Amerikaans ambtenaar wordt gefotografeerd valt deze foto in het publieke domein. Op die wijze hebben alle Wikimedia-projecten de beschikking over een prachtige rechtenvrije foto van de Beatles (rechts).
Samenvatting
Samenvattend is wat de Vereniging Wikimedia Nederland, als “chapter” van de Amerikaanse Wikimedia foundation en in het bijzonder de werkgroep vrije afbeeldingen en tekst nastreeft: een dialoog aangaan met de door de overheid gefinancierde instellingen en kijken in hoeverre het mogelijk is dat (gedeeltes) van de media die deze instellingen produceren of beheren vrij kan worden gegeven onder een licentie die gebruik op Wikimedia-projecten (zoals Wikipedia) mogelijk maakt.